Prawo i uczucia religijne

Współcześnie świadomość prywatnego i publicznego znaczenie takich wartości, jak: cześć przynależna każdej osobie, wolność sumienia i religii oraz wolność wyrażania swoich poglądów jest wśród ludzi powszechna co najmniej na poziomie intuicji. Każde z tych dóbr osobistych chronione jest stosownym zapisem Konstytucji Rzeczpospolitej (kolejno: art. 47, art. 53 ust. 1, art. 54 ust. 1). Stanowi to wystarczający i uzasadniony powód, dla którego również uczucia religijne podlegają w Polsce ochronie prawnej, właśnie ze względu na ich ścisły związek ze czcią osobistą, rozumianą jako wewnętrzne przekonanie człowieka o własnej wartości i oczekiwanie z tego tytułu poszanowania ze strony innych osób. Uczucia religijne, które ze swojej natury mają charakter subiektywny, są jednak chronione prawem, ponieważ ich doświadczanie, także w postaci obojętności w sprawach dotyczących religii, nie pozostaje bez istotnego wpływu na zachowanie przez ludzi tożsamości indywidualnej i zbiorowej. Względna stałość tych identyfikacji stanowi bowiem gwarancję zachowania pokoju społecznego i integralności wspólnoty wszystkich obywatelek i obywateli.

Uczucia religijne zatem, mieszczące się w pojęciu „czci”, to ważny element dóbr osobistych chronionych przez Konstytucję w art. 53 o wolności sumienia i wyznania. Również kodeks karny w art. 195 i 196 odnosi się do tej kwestii, przewidując kary za obrażanie uczuć religijnych innych osób. Każdy z przytoczonych tu przepisów prawnych wskazuje na aspekt osobisty w doświadczaniu zarówno przeżyć religijnych, jak i wszelkich naruszeń w tym zakresie. Tymczasem projekt powstały w kwietniu 2022 r. z inicjatywy Solidarnej Polski i rekomendowany przez sejmowe komisje proponuje zmiany w art. 196 kodeksu karnego, które zamiast pojęcia „obrazy uczuć religijnych innych osób” wprowadzają kwestię publicznego lżenia i wyszydzania Kościoła oraz znieważania przedmiotu bądź miejsca obrzędu religijnego. Proponowana zmiana zmierza do tego, by w miejsce ochrony dóbr osobistych konkretnych osób wprowadzić prawną ochronę religii oraz Kościołów i związków wyznaniowych. Tym samym usuwa się z prawa konieczność wskazania konkretnych osób, których uczucia religijne zostały obrażone. Takie uregulowanie stwarzałoby niebezpieczną możliwość wykorzystania projektowanego przepisu przez władzę państwową w celu ochrony konkretnych Kościołów i zwalczania jakichkolwiek poglądów krytycznych wobec tych instytucji. Nietrudno więc wyobrazić sobie sytuacje nadużywania nowego przepisu prawa do ograniczania przez władzę państwową przynależnych każdej osobie wolności sumienia i religii oraz wolności wyrażania swoich poglądów w słusznym zakresie ich obowiązywania. Doprowadziłoby to w sposób nieuchronny do niesprawiedliwego uprzywilejowania Kościołów i związków wyznaniowych w dyskursie publicznym i codziennym ich funkcjonowaniu, z ewidentną szkodą dla pełnionych przez nie ról religijno-społecznych. Dlatego też, jako członkowie Kongresu Katoliczek i Katolików, opowiadamy się za odrzuceniem takiego rozwiązania.

Powodem naszego sprzeciwu jest również obecność w projekcie wskazanej nowelizacji propozycji zaostrzenia kar za wszelkie formy znieważania instytucji Kościoła: od grzywny do nawet dwóch lat pozbawienia wolności. Penalizacji miałyby podlegać także przypadki zakłócania lub przerwania uroczystości religijnych, niezależnie od intencji sprawcy takich postępków. Proponowane przez posłów Solidarnej Polski zmiany prowadzą bowiem do usunięcia z art. 195 k.k. pojęcia „złośliwości” czynu jako znamienia jego przestępczego charakteru. Natomiast postulat wprowadzenia dodatkowego art. 27a k.k., wyłączającego odpowiedzialność karną za korzystanie z wolności słowa, jeśli nie ma w tym znamion czynu zabronionego, wydaje się zupełnie bezzasadny i zbędny.

Kongres Katoliczek i Katolików stoi na stanowisku, że penalizacja czynów postrzeganych jako znieważanie czy wyszydzanie instytucji kościelnych, przy jednoczesnym braku potwierdzenia obrazy uczuć religijnych jakiejkolwiek osoby czy osób, oraz postulat zaostrzenia kar za takie czyny mogą wyłącznie nasilić protesty przeciwko Kościołom i związkom wyznaniowym. W proponowanych zmianach dostrzegamy zamiar chronienia Kościołów i związków wyznaniowych przed rzekomym zagrożeniem. Jego widmo służyć ma podsycaniu z pobudek partyjno-politycznych lęku w jednej z najwrażliwszych sfer ludzkiej tożsamości. Uważamy, że obecne regulacje prawnokarne w wystarczającym stopniu odpowiadają konstytucyjnym wymogom ochrony uczuć religijnych oraz nie stwarzają zagrożenia, że działania władzy publicznej będą skutkowały szkodą zarówno dla osób ewentualnie pokrzywdzonych czynem przestępnym, jak i dla samych Kościołów i związków wyznaniowych. Ponadto kwestią wartą rozważenia, w kontekście obowiązujących przepisów prawa, jest zmiana trybu ścigania przestępstwa z art. 196 kodeksu karnego na tryb prywatnoskargowy, co jeszcze bardziej indywidualizowałoby karnoprawną ochronę uczuć religijnych i w jeszcze większym stopniu zapobiegałoby nadużyciom ze strony władzy publicznej. Wszystkie powyższe przesłanki powodują, że zainicjowany przez Solidarną Polskę proces zmian prawa, dotyczącego ochrony uczuć religijnych, nie znajduje uzasadnienia odpowiadającego faktom społecznym lub niedoskonałościom stanu prawnego.